Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Przemyślu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 grudnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Przemyślu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Anna Kicman

Protokolant st. sekr. sądowy Katarzyna Maziarczyk - Kotwica

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2014 r. w Przemyślu

na rozprawie

sprawy H. J. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o rentę rodzinną

na skutek odwołania H. J. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R.

z dnia 22 sierpnia 2014 r., znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje wnioskodawczyni H. J. (1) prawo do renty rodzinnej po zmarłym H. J. (2), począwszy od dnia 15 kwietnia 2014 r.

Sygn. akt III U 1143/14

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 3 grudnia 2014 r.

Decyzją z dnia 22 sierpnia 2014 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił wnioskodawczyni H. J. (1) prawa do renty rodzinnej.

W podstawie prawnej powołano ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

W uzasadnieniu odwołano się do treści art. 70 ust. 1, 2 i 3 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r., SK 61/13 oraz art. 60 § 3 kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego wskazując, że nieuzyskanie z mocy wyroku sądowego przedłużonego terminu pięcioletniego, o którym mowa w art. 60 § 3 zdanie drugie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego powoduje wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka, co oznacza niespełnienie jednego z warunków niezbędnych do przyznania renty rodzinnej, polegającego na posiadaniu prawa do alimentów w dniu śmierci byłego męża. W takiej sytuacji bez znaczenia jest wspólne zamieszkiwanie byłych małżonków po rozwodzie, wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego i dobrowolne niesienie sobie pomocy materialnej. Z treści przedstawionego przez wnioskodawczynię postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie Ośrodka (...) w P. Wydziału I Cywilnego z dnia 23 października 2000 r., I Ns 44/00 nie wynika, aby zmarły małżonek był wyłącznie winny rozkładu pożycia, a ponadto nie przedstawiła ona wyroku sądowego stwierdzającego przedłużenie pięcioletniego terminu obowiązku alimentacyjnego, a zgon nastąpił także po upływie pięciu lat od chwili orzeczenia separacji, w związku z tym brak jest podstaw prawnych
i faktycznych do przyjęcia, iż w dniu 15 kwietnia 2014 r. wnioskodawczyni posiadała prawo do alimentów, a w ślad za tym brak jest podstaw do przyznania prawa do renty rodzinnej.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła wnioskodawczyni H. J. (1).

Na uzasadnienie swojego stanowiska podała, że w dniu 15 kwietnia 2014 r. zmarł jej mąż H. J. (2), z którym od 23 października 2000 r. pozostawała w separacji. Podała, że ma 86 lat i pobiera świadczenie
w wysokości 1.134,60 zł. Wraz z mężem zamieszkiwali w lokalu, który był jego własnością (był on pracownikiem kolei). Na rozprawie, na której orzeczono separację nikt nie poinformował jej, że musi ubiegać się
o alimenty. Nie zawierali z mężem pisemnej umowy w zakresie zapłaty alimentów. Zawarli natomiast ustną ugodę, że mąż, który miał dużo wyższy dochód będzie jej przekazywał środki pieniężne, by wspólnie opłacać rachunki, przyrządzać posiłki, kupować leki.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o jego oddalenie.

W uzasadnieniu organ rentowy podniósł dodatkowo, że z uwagi na konieczność ustalenia wszystkich okoliczności stanu faktycznego miał na uwadze fakt, że w trakcie separacji małżonkowie nie mogą zawrzeć nowego związku małżeńskiego (art. 61 ⁴ § 2 k.r.o.) oraz że obowiązek alimentacyjny między małżonkami nie wygasa z upływem czasu (art. 61 ⁴ § 3 k.r.o.) – tym samym w toku postępowania wyjaśniającego nie wzywano małżonki separowanej do złożenia oświadczenia o zawarciu nowego związku małżeńskiego oraz do złożenia wyroku przedłużającego termin trwania obowiązku alimentacyjnego. Na podstawie całokształtu dowodów zgromadzonych w sprawie organ rentowy ustalał, czy w dacie śmierci zmarłego istniał obowiązek alimentacyjny oraz czy między małżonkami została zawarta umowa konkretyzująca obowiązek alimentacyjny lub czy małżonka separowana była stale i regularnie alimentowana, pomimo braku takiej umowy. Jak wykazało prowadzone postępowanie wyjaśniające w tej sprawie, wnioskodawczyni nie udowodniła w żaden sposób, że istniał fakt stałego i regularnego realizowania obowiązku alimentacyjnego przez zmarłego na jej rzecz bezpośrednio przed śmiercią. Ponadto wnioskodawczyni nie była w dacie śmierci zmarłego w niedostatku, bowiem miała prawo do własnego świadczenia w wysokości wyższej niż kwota najniższej emerytury.
Z uwagi na brak wystąpienia stanu niedostatku po stronie małżonki separowanej należy przyjąć, że obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami nie istniał. Stwierdzenie to wyklucza możliwość przyznania renty rodzinnej. Ponadto oświadczenia separowanej małżonki o wspólnym zamieszkiwaniu z małżonkiem (pomimo separacji), o dokonywaniu przez zmarłego na je rzecz zakupów żywności, leków, itp. nie stanowią
w postępowaniu przed organem rentowym wystarczającego dowodu na okoliczność, że te środki utrzymania były jej dostarczane oraz, że stanowiły realizację obowiązku alimentacyjnego przez zmarłego.

Sąd Okręgowy w Przemyślu ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni H. J. (1), ur. (...), wnioskiem
z dnia 29 maja 2014 r. wystąpiła o rentę rodzinną po zmarłym w dniu 15 kwietnia 2014 r. mężu H. J. (2), wskazując jednocześnie, że związek małżeński między nimi został zawarty w dniu 26 marca 1953 r.

Do wniosku dołączono: odpis skrócony aktu zgonu H. J. (2) z dnia 15 kwietnia 2014 r. Nr (...); odpis skrócony aktu małżeństwa z dnia 28 kwietnia 2014 r. Nr (...), z którego wynikało, że H. J. (2) i H. Ł. zawarli związek małżeński w dniu 26 marca 1953 r.; postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie Ośrodka (...) w P. z dnia 23 października 2000 r. I Ns 44/00,
z którego wynika, iż orzeczono separację H. J. (1) z domu Ł.
z H. J. (2) zawartego dnia 26 czerwca 1953 r. w Urzędzie Stanu Cywilnego w P. za nr aktu małżeństwa (...). Ponadto
w dniu 18 sierpnia 2014 r. do ZUS wpłynęło pismo wnioskodawczyni,
w którym wskazała ona, że pobiera rentę w wysokości 1.134,60 zł, a nadto do chwili śmierci męża otrzymywała od niego 800 zł. Nie zawierali oni umowy dotyczącej wysokości kwoty na prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Mąż po otrzymaniu emerytury, którą przynosił listonosz, przekazywał jej pieniądze do ręki, na podstawie ustnej umowy.

W rezultacie decyzją 22 sierpnia 2014 r. ZUS odmówił wnioskodawczyni H. J. (1) prawa do renty rodzinnej.

Dowód – akta organu rentowego:

- wniosek o rentę rodzinną z dnia 29.05.2014 r.,

- odpis skrócony aktu zgonu H. J. (2) z dnia 15.04.2014 r.,

- odpis skrócony aktu małżeństwa z dnia 28.04.2014 r. Nr (...),

- postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie OZ w P. z dnia 23.10.2000 r. I Ns 44/00,

- pismo wnioskodawczyni z dnia 10.08.2014 r.,

- decyzja ZUS z dnia 22.08.2014 r.

Sąd ustalił również, iż z zalegających w aktach organu rentowego decyzji wynika, że przysługująca H. J. (1) emerytura po waloryzacji od 1 marca 2011 r. wynosiła 962,59 zł, natomiast przysługująca H. J. (2) emerytura po waloryzacji od 1 marca 2011 r. wynosiła 1.575,59 zł.

Dowód – akta organu rentowego:

- decyzja ZUS z dnia 14.03.2011 r. dot. H. J. (1) i z dnia 1.03.2011 r. dot. H. J. (2).

Ponadto Sąd ustalił, że w 1953 r. wnioskodawczyni zawarła związek małżeński z H. J. (2). H. J. (1) w 2000 r. wystąpiła
o orzeczenie separacji między małżonkami z uwagi na fakt, iż mąż nadużywał alkoholu, stosował wobec niej przemoc fizyczną. Pomimo orzeczenia separacji małżonkowie nadal zamieszkiwali razem i uzgodnili po upływie około pół roku od orzeczenia separacji, iż H. J. (2) będzie przekazywał wnioskodawczyni środki finansowe na koszty związane z utrzymaniem mieszkania – czynsz, gaz, zakup żywności, leków. Wnioskodawczyni za te pieniądze kupowała jedzenie nie tylko mężowi, ale również sobie. Początkowo były to mniejsze kwoty, a później przekazywał jej około 800-900 zł miesięcznie. Na zakup leków dla siebie H. J. (2) przekazywał wnioskodawczyni osobne środki finansowe. Pozostałą część emerytury H. J. (2) przeznaczał na swoje potrzeby – zakup papierosów, gry na loterii.

Dowód:

- przesłuchanie wnioskodawczyni.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów
z dokumentów zgromadzonych w aktach rentowych, których domniemanie prawdziwości wynika z art. 244 i nast. k.p.c., a ponadto ich wiarygodność nie została obalona przez żadną ze stron.

Sąd uznał również za wiarygodne zeznania wnioskodawczyni H. J. (1), jako logiczne i spójne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawczyni H. J. (1) należy uznać za uzasadnione.

Zgodnie art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

W myśl art. 70 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli:

1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo

2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej.

Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową (art. 70 ust. 3).

Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego bezspornym pozostaje, iż zmarły H. J. (2) miał ustalone prawo do emerytury, a wnioskodawczyni spełniła przesłankę wieku, ponieważ w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat, czego nie kwestionował również organ rentowy. Natomiast ZUS podnosił, że małżonkowie H. i H. J. (2) pozostawali w separacji, na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie Ośrodka (...) w P. z dnia 23 października 2000 r., I Ns 44/00, a skoro wnioskodawczyni nie wykazała, że ma ustalone prawo do alimentów do dnia śmierci męża na podstawie wyroku lub ugody sądowej, to nie można jej przyznać prawa do renty rodzinnej.

Zgodnie z art. 61 ⁴ § 1 k.r.o. orzeczenie separacji ma skutki takie, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Istnieje zatem generalna zasada, że separacja wywołuje skutki takie, jak rozwód, wyjątkiem natomiast od tej zasady jest to, iż małżonkowie separowani nie mogą zawrzeć małżeństwa (art. 61 ⁴ § 2 k.r.o.). Do powrotu do stanu sprzed orzeczenia o separacji wymagane jest sądowe orzeczenie
o zniesieniu separacji (art. 61 ⁶ § 1 i 2 k.r.o.), które to orzeczenie ma charakter konstytutywny. Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej (art. 54 § 1 k.r.o.). Podstawą orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia (art. 61 ¹ § 1 k.r.o.). Małżonkowie separowani nie mają obowiązku przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli (art. 27 k.r.o. w związku z art. 28 § 1 k.r.o.), bowiem w miejsce tego obowiązku może być egzekwowany obowiązek alimentacyjny, tj. obowiązek dostarczania środków utrzymania (art. 60 § 1 k.r.o.) bądź obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego (art. 60 § 2 k.r.o.), tak jak się to ma w przypadku małżonków rozwiedzionych.

Istotnym w sprawie pozostaje fakt, że Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z dnia 13 maja 2014 r., SK 61/13, stwierdził, że art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, 1717 i 1734)
w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem Trybunału, małżonkowie rozwiedzeni, którzy w drodze zgodnego porozumienia ustalają sposób realizacji obowiązku alimentacyjnego ciążącego na jednym z nich względem drugiego, nie mogą ponosić ujemnych następstw w postaci nierównego traktowania w zakresie prawa do renty rodzinnej w porównaniu z osobami, które kwestie wzajemnej alimentacji ustaliły w wyroku lub ugodzie sądowej (…). Wprowadzone przez ustawodawcę w treści art. 70 ust. 3 ustawy FUS zróżnicowanie w zakresie prawa do renty rodzinnej przysługującej małżonkom rozwiedzionym jest nieracjonalne, nieproporcjonalne oraz nieuzasadnione w świetle norm, zasad i wartości konstytucyjnych, a tym samym przepis ten w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest niezgodny
z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Z wyroku tego wyraźnie wynika, że alimenty, jakie miał płacić uprawniony na rzecz swojej małżonki nie muszą być ustalone wyrokiem sądowym ani ugodą sądową.

Sąd Okręgowy w niniejszym postępowaniu prowadził postępowanie dowodowe w kierunku ustalenia, czy mąż wnioskodawczyni płacił na jej rzecz alimenty. H. J. (1) w trakcie składania zeznań stwierdziła, że otrzymywała środki pieniężne od swojego męża pomimo tego, że pozostawali w separacji. Nie nazwała przekazywanych jej środków finansowych alimentami. Jednakże z jej zeznań wynikało, że kwoty, jakie płacił zmarły H. J. (2) faktycznie były umownie ustalonymi alimentami. Ustaleń takich dokonano po upływie około pół roku po orzeczeniu separacji, przyjmując, jaka kwota ma być płacona przez zmarłego męża H. J. (1).

W związku z powyższym w ocenie Sądu środki pieniężne, jakie otrzymywała wnioskodawczyni od zmarłego męża H. J. (2) mimo, że nie zostały nazwane przez nią alimentami, należy tak potraktować. Wnioskodawczyni pozostawała w gorszej sytuacji materialnej, bowiem świadczenie, jakie otrzymywała z ZUS było niższe od świadczenia przysługującego zmarłemu H. J. (2) i przekazywane jej przez męża środki pomagały H. J. (1) w zaspokajaniu sowich potrzeb życiowych, związanych z utrzymaniem mieszkania, zakupem leków, żywności.

W rezultacie mając na uwadze treść wyżej powołanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego należało uznać, że kwoty, jakie otrzymywała wnioskodawczyni od zmarłego męża H. J. (2) były alimentami, a ich wysokość była między stronami ustalona na podstawie zawartej przez nich umowy, a nie na podstawie wyroku, czy też ugody sądowej.

Zgodnie z art. 129 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny.

W związku z powyższym Sąd przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rodzinnej po zmarłym H. J. (2), począwszy od dnia 15 kwietnia 2014 r., jako że wniosek o rentę rodzinną wnioskodawczyni złożyła w dniu 29 maja 2014 r., a więc w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć H. J. (2).

Mając powyższe na uwadze, w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzeczono, jak w sentencji wyroku.